عکاسخانه مبارکه همایونی
آشنایی ایرانیان با فن عکاسی
عکاسی را میتوان از هنر هایی دانست که که ایرانیان توانستند همانند غربیها در آن پیشرفت کنند . هنر عکاسی با توجه به منابع به جای مانده از عهد قاجار ، ۳ سال پس از ابداع اش به ایران آمد .اولین عکاسخانه ایران به دستور ناصر الدین شاه تاسیس شد . موضوعی که بر همه ثابت شده است این است که اولین دوربین عکاسی که توسط یک ایرانی ، به ایران آمد در توشه سفر ناصر الدین شاه از سفرش به اروپا به اینجا آورده شد .
ولی درباره اینکه اولین عکاس ایران چه کسی است، میان مورخان عکاسی اختلاف نظر هایی است . برخی بر این اعتقاد هستند که اولین عکاس ایرانی ناصر الدین شاه قاجار است و گروهی براین باورند که ملک قاسم میرزا ، شاهزاده قجری اولین عکاس ایرانی است .
علاقه ناصر الدین شاه به این هنر جدید باعث پیشرفت خیلی سریع این هنر شد .ناصر الدین شاه در زمان ولیعهدی خود با عکس هایی که وژدل ریشار از وی و پدرش گرفت با عکاسی آشنا شد و به این هنر علاقه زیادی نشان داد . او پس از این که بر تخت نشست فن صحیح عکسبرداری و ظهور آن به شیوه ی کلودیون را از کارلهیان فرانسوی آموخت . به طوری که وی خیلی زود دستور تدریس هنر عکاسی در مدرسه دارالفنون را داد . ناصر الدین شاه نیز خودش به پیش خدمت های دربارش عکاسی آموزش میداد .
از بین پیش خدمتان دربار فردی بود به نام رضا ، که درباریان او را آقا رضا صدا میکردند ، به عنوان اولین عکاس دربار شناخته میشود . آقا رضا ابتدا عکاسی را پیش ناصر الدین شاه فرا گرفت و سپس برای تکمیل آموزه های خود به مدرسه دارالفنون رفت . علاقه شدید شاه دربار به این هنر نو باعث شد که او از عده ای از عکاسان اروپایی از فرانسه ، اتریش و ایتالیا دعوت کند تا به ایران بیایند و هنر عکاسی ، زبان های فرانسوی و انگلیسی را به ایرانیان آموزش دهند .
کرشیش ، فوکه‌تی ، یشه و کارلهیان از جمله این استادان بودند که هنر عکاسی را به اولین عکاسان ایرانی آموزش دادند . برخی از این شاگردان برای تکمیل آموزه های خود ، به اروپا فرستاده شدند. با فرا گیری عکاسی توسط شاهزادگان قجری و درباریان ، این هنر اندک اندک به دیگر شهر های ایران مثل رشت ، اصفهان ، اردبیل ، تبریز و شیراز رواج پیدا کرد .
تاسیس عکاسخانه مبارکه همایونی
پس از اینکه فن عکاسی جایگاه خود را میان درباریان پیدا کرد شاه برای انجام کار های عکاسی اش و احداث تاریکخانه برای ظهور ، چاپ و تهیه ی شیشه های حساس ، حیاط و ساختمانی از عمارت سلطنتی را به عکاسخانه دربار اختصاص داد و اینگونه بود که عکاسخانه مبارکه همایونی ساخته شد . یاداشت ها و دست خط های بر جای مانده در کاخ گلستان ، حاکی از این است که ناصر الدین شاه بر ظهور فیلم و چاپ عکس آشنا بوده است . همچنین یاداشت ها و دست خط های وی در پایین بسیاری از عکس ها با مزمون < خودمان انداختیم > اثبات کننده این ادعا است .
شاه برای اینکه عکاسخانه مدیرمسئولی هم پیداکند آقا رضا خان اقبال‌السلطنه پسر میرزا اسماعیل، را که از محرمان و نزدیکان شاه بود و بنا به امر شاه فن عکاسی را نزد کارلیان به خوبی یادگرفته بود ، را عکاسباشی و مدیر عکاسخانه مبارکه همایونی کرد . و به این فن جدید ، صورت جدی و رسمی داد .
در این عکاسخانه ، عکاسان علاوه بر شاه از شاهزادگان ، درباریان ، حرمسرا و کاخ نیز عکاسی میکردند . ناصر الدین شاه علاقه وافری به عکاسی از خود داشت و عکس ها پرتره زیادی از او بر جای مانده است . در آن زمان عکاسی به عنوان وسیله ای تزئینی و جزء تفریح شاه ناصری و درباریان به حساب می آمد .
اکثر عکس های آن زمان از ناصر الدین شاه و همسرانش است . ولی عده ای از عکس ها که توسط عکاسباشی های آن زمان و به دستور خود شاه از روستاها ، شهر ها ، قرفه ها و عموم مردم گرفته شده بسیار مورد توجه است .عکاسخانه مبارکه همایونی به امور شخصی دربار اختصاص داشت و استفاده عموم مردم از آنجا ممنوع بود. از این رو شاه دستور احداث یک عکاسخانه دیگر را برای استفاده عموم مردم داد .
این عکاسخانه توسط یکی از شاگردان عباسعلی بیگ به نام عکاسباشی ، از عکاسان دربار قاجار اداره میشد . قیمت هر عکس بزرگ در این عکاسخانه ۴ هزار دینار و قیمت هر عکس کوچک ۳ هزار دینار بود . ولی همچنان عکاسی هنری مخصوص درباریان بود و عموم مردم به دلیل قیمت به آن روی خوش نشان نمیدادند مگر افرادی با وضع مالی خوب.
عکاسخانه مبارکه همایونی عکاسان پیشکسوت زیادی به خود دیده ، عکاسان ماهر زیادی را پرورش داده است . از جمله این عکاسان میتوان به رضا عکاسباشی ، حسنعلی عکاس ، آقا یوسف عکاس ، خلیل الدوله قاجار ، میرزا ابراهیم خان عکاسباشی ، عبد الله خان و بسیار بسیار عکاسان دیگر اشاره کرد .
در اسناد تاریخی و معاصر بسیاری (همچون مروری بر عکاسی در ایران نوشته استاد حمید رهبری) ، از عکاسخانه مبارکه همایونی به عنوان اولین عکاسخانه در ایران یاد شده است. ولی همچنان اتفاق نظر قطعی در بین مورخین در مورد اولین عکاس ایران وجود ندارد.
